Home Sweet Home?

Ο Σκοτεινός Ιππότης και εκδικητής των εγκληματιών της νύχτας, γνωστός και ως Batman, επέστρεψε στη μεγάλη οθόνη, σε μία παραγωγή που δικαιώνει τον κινηματογράφο ως εργοστάσιο παραγωγής ιδεών και πρόκλησης δυνατών συγκινήσεων. Είναι ταινία δράσης, με ολοκληρωμένους χαρακτήρες και δυνατή ιστορία, που παραμένει συνεπής σε δύο μεγάλα θέματα, το ένα εκ των οποίων είναι οικείο μετά την 11^η Σεπτεμβρίου 2001: η οργανωμένη, άρτια «σκηνοθετημένη» και «τηλεοπτικά» εντυπωσιακή τρομοκρατία των αμερικάνικων μεγαλουπόλεων. Το άλλο θέμα απαιτεί βουτιά στον ψυχισμό του ήρωα, του υπερ-ήρωα που ψάχνει να αποκαταστήσει τη δικαιοσύνη και την τάξη, όπως αυτή δεν υπήρχε ούτε στο σπίτι του, ούτε στο παρελθόν του. Ο υπερ-ήρωας ήταν ορφανός από τέτοια κατασκευάσματα, και από αληθινούς γονείς.

Είναι ένα σύνθημα σε τοίχους των Εξαρχείων στην Αθήνα που θυμίζει πως «πατρίδα μας είναι η παιδική ηλικία».

Είναι ένας στίχος του Θ. Σ. ΄Ελιοτ που θυμίζει πως «στην αρχή μου είναι το τέλος μου».

Είναι και η θεωρία του καθηγητή λογοτεχνίας Jeffrey Perl πως «η μοναδική περιπέτεια της ζωής είναι η ανακάλυψη του σπιτιού (πατρίδας)».

Η Οδύσσεια του Ομήρου είναι το έπος που επιβεβαιώνει την αναγκαιότητα της περιπλάνησης πριν την ανακάλυψη της πατρίδας. Ή, αλλιώς, όσο ψυχαναλυτικό κι αν ακούγεται αυτό, πρέπει να φύγεις για να επανεκτιμήσεις αυτό που έχεις. Στην απόσταση, και τη βιωμένη απουσία του σπιτιού, γεννιέται η επιθυμία γι’ αυτό. Μόλις το σπίτι βρεθεί και ο δεσμός με το παρελθόν αποκατασταθεί, η αφήγηση και η δράση σταματούν, κάτι που έγινε μετά από δέκα χρόνια με τον Οδυσσέα, κάτι που δεν έγινε ακόμη με τον Batman, ούτε και με τον ανήλικο ομόλογό του στους χώρους της μαγείας Harry Potter, τον έτερο ορφανό που αναζητά την αλήθεια για τους γονείς του.

Ακόμη πιο πρόσφατα, η ηρωίδα της ταινίας «Η Χρυσή Πυξίδα» (The Golden Compass) Λάιρα Μπελάκουα, βγαλμένη από τη νουβέλα φαντασίας του Φίλιπ Πούλμαν, ξεκινάει τη δική της περιπέτεια, εξοπλισμένη με ένα αληθειόμετρο και με ένα παρελθόν χωρίς γονείς, και προσπαθεί να αποκαταστήσει το νόημα και τη δικαιοσύνη στις πράξεις ενός ενήλικου, αν και φανταστικού, κόσμου, ζώντας και αυτή, όπως και ο Batman, όπως και ο Harry Potter, τη δική της Ηλιάδα από πολέμους και άνισες μάχες πριν το «σπίτι» και ό,τι αυτό αντιπροσωπεύει βρεθούν.

Η ημέρα που ο Οδυσσέας επιστρέφει στην αγαπημένη Ιθάκη ονομάζεται από τον Όμηρο «νόστιμον ήμαρ». Αναβιώνεται με σύγχρονους όρους στο τελευταίο κεφάλαιο του «Οδυσσέα» του Τζέημς Τζόυς, του Ιρλανδού που έγραψε το δικό του έπος, περιγράφοντας μία μέρα του Λέοπολντ Μπλουμ έξω από το σπίτι του σε δεκαοκτώ μεγάλα κεφάλαια. Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1922.

Ο εικοστός αιώνας είναι γεμάτος από παραδείγματα λογοτεχνών που έγραψαν για τον νόστο, έχοντας ζήσει εξορία ή συνθήκες προσφυγιάς και ξενιτιάς ανάμεσα και μετά από τους δύο μεγάλους πολέμους. Ο πόνος για την πατρίδα και την επιστροφή στο σπίτι, ή αλλιώς νοσταλγία, είναι η επιθυμία για το παρελθόν, αυτό που δεν ξαναβρίσκεται όμως, γιατί, ακόμη και να επιστρέψει ο ξενιτεμένος, αυτός δε θα είναι ο ίδιος, και η πατρίδα θα έχει αλλάξει:

- Παλιέ μου φίλε συλλογίσου

σιγά σιγά θα συνηθίσεις

η νοσταλγία σου έχει πλάσει

μια χώρα ανύπαρχτη με νόμους

έξω απ’ τη γης κι απ’ τους ανθρώπους.

(Σεφέρης, «Ο Γυρισμός του Ξενιτεμένου»).

Η νοσταλγία δεν ικανοποιείται ποτέ, και η επιθυμία για επιστροφή παραμένει ανεκπλήρωτη στο ανθρώπινο φαντασιακό. Δε βρίσκει κανείς αυτό ακριβώς που έχει χάσει, αλλά αυτό που έχει αλλάξει στην πορεία. Κι έτσι η αφήγηση και η δράση δε σταματούν, και συνεχίζονται.

Κι έτσι ο Οδυσσέας δε μένει στην Ιθάκη, αλλά ξαναφεύγει. Στο ωραιότατο ποίημα του Άγγλου Lord Alfred Tennyson με τίτλο «Οδυσσέας» («Ulysses») του 1842, ο πολύτροπος γηραιός άρχοντας της Ιθάκης αποφασίζει πως «δε μπορώ να ησυχάσω από το ταξίδι. Θα πιω / τη ζωή και τα κατακάθια της», και πως «πόσο βαρετό είναι να σταματάς, να φτάνεις σε ένα τέλος». Κι έτσι, με αδύναμο σώμα, αλλά δυνατή ψυχή, ξαναρχίζει το ταξίδι για «να προσπαθήσουμε, να επιθυμήσουμε, να βρούμε και να μην παραδοθούμε».

Γιατί, όπως αποδείχτηκε, στις λογιών λογιών Ιθάκες, το ταξίδι έχει σημασία.