Ας επιχειρήσουμε μία σύγκριση. Μπορεί ο Μοντερνισμός να θεωρηθεί το σημείο ακμής της λογοτεχνίας; Αν ναι, τότε, στη γλώσσα της βιολογίας, ο Μοντερνισμός είναι ο Homo Sapiens της λογοτεχνικής εξέλιξης, εξέλιξη που πιστοποιείται από τα εξής.
Το μοντέρνο έργο είναι αυτοαναφορικό. Έχει επίγνωση του εαυτού του και ελάχιστη ανάγκη για κάποιον δημιουργό ή συγγραφέα έξω από αυτό. Είναι αυτάρκες και πλήρες. Το κείμενο που απαρτίζει το μοντέρνο έργο είναι κυρίως γλώσσα για χάρη της γλώσσας. Το μοντέρνο κείμενο χειρίζεται τη γλώσσα όπως ο Homo Sapiens, γνωρίζει ότι αυτή είναι το μέσο ύπαρξής του και φυσικής πραγμάτωσής του. Όχι απλά η γλώσσα όμως, ως κάποια αναλλοίωτη σταθερή αξία, αλλά το σημαίνον, το γλωσσικό σημείο που παράγει το νόημα δίπλα σε ή σε αντίθεση με άλλα γλωσσικά σημεία. Η γλώσσα, στον Μοντερνισμό, αναγνωρίζει τη σημασία της διαφοροποίησης των σημαινόντων μεταξύ τους, αναγνωρίζει γενικά την αρχή της διαφοροποίησης στη σύνταξη ως συνθήκη ικανή και αναγκαία για την παραγωγή του νοήματος και πειραματίζεται με αυτή τη συνθήκη.
Η μοντέρνα γλωσσολογία, η μοντέρνα ποίηση και πεζογραφία εγκαινιάζουν τη σχάση του γλωσσικού σημείου σε δύο οντότητες, το σημαίνον και το σημαινόμενο, δηλαδή ήχο και σημασία, μορφή και περιεχόμενο. Η σχάση αυτή πυροδότησε την ατομική εποχή στον μοντερνισμό, ή αλλιώς την εποχή όπου κάθε υποκείμενο εξάγει διαφορετικό νόημα από το έργο τέχνης από ένα άλλο υποκείμενο. Οι αναλύσεις πλήθηναν και οι σημασίες πολλαπλασιάστηκαν. Στην ίδια εποχή στην οποία αποδείχτηκε πως το σύμπαν διαστέλλεται, διαμορφώθηκε η θεωρία της λογοτεχνίας ως κλάδος ελαφρώς ελευθεριάζων ως προς τις ερμηνείες των έργων τέχνης, που μπορεί να είναι πολλές και ταυτόχρονα όλες δυνατές. Ο Μοντερνισμός υπήρξε αυτή η στιγμή της συνειδητοποίησης πως η γλώσσα μιλάει για τη γλώσσα, πως το σύμπαν γνωρίζει τον εαυτό του μέσα από τον άνθρωπο ως το απώτατο, μακροκοσμικά και εξελικτικά, αυτοαναφορικό σύστημα.
Για τον Carl Sagan, ο άνθρωπος είναι το μέσο με το οποίο το σύμπαν κατανοεί τον εαυτό του. Αντίστοιχα, θα λέγαμε, ο Μοντερνισμός υπήρξε το μέσο με το οποίο η λογοτεχνία κατανόησε το δικό της εαυτό. Ο Μοντερνισμός προέκυψε σε μία εποχή σημαντικών τεχνολογικών και επιστημονικών ανακαλύψεων, όντας ταυτόχρονα αποτέλεσμα και σύμπτωμα αυτών, και στο πέρασμά του μοιράστηκε με το σύμπαν το πεπρωμένο που του επιφύλασσε η μεγάλη έκρηξη: φαίνεται δυσνόητος (βλέπε τα έργα του Τζέημς Τζόυς), πληθωρικός στις εκφάνσεις του και «ογκώδης», τουλάχιστο ακαδημαϊκά. Πράγματι, ο Μοντερνισμός στη λογοτεχνία εισήγαγε στα Πανεπιστήμια τις Αγγλικές Σπουδές και συμβάδισε με τη γένεση του σύγχρονου Πανεπιστημίου όπως το ξέρουμε.
Στο βιβλίο του Ο Τυφλός Ωρολογοποιός ο Άγγλος εξελικτικός και ζωολόγος Richard Dawkins εξηγεί τη γένεση της ζωής αναφερόμενος όχι σε κάποιο ευφυή σχεδιασμό μίας διάνοιας, αλλά στην ίδια τη δύναμη της φυσικής επιλογής, θεωρία που μεταθέτει τη σημασία από τον δημιουργό στη δημιουργία, τη διαδικασία και το αποτέλεσμά της, όπως άλλωστε είχε περιγραφεί από τον πατέρα της εξελικτικής θεωρίας, τον Δαρβίνο. Αντίστοιχα μπορούμε να θεωρήσουμε πως ο Μοντερνισμός αποτόλμησε μία παρόμοια μετάθεση της σημασίας όχι στον δημιουργό, παρά μόνο στο τελικό αποτέλεσμα, το έργο, και τα συστατικά του στοιχεία, τη γλώσσα του, που, με τη δύναμη και εγωιστική προδιάθεση των γονιδίων-λέξεων, επιβάλλεται και κατισχύει.
Πρώτα με τον Δαρβίνο και έπειτα με τον Φρόυντ, χρειάστηκε να συμφιλιωθούμε με την ιδέα πως ο άνθρωπος είναι μέσον επιβίωσης γονιδίων έως την επόμενη γενιά, μέσο δοκιμής των γονιδίων προκειμένου αυτά να αναπαραχθούν, μεταλλαχθούν και βελτιστοποιηθούν. Στο εμβληματικό του άρθρο Πέραν της Αρχής της Ηδονής, ο Φρόυντ κατέληγε πως «το άτομο φέρει όντως διπλή υπόσταση: πρώτα ως αυτοεξυπηρετούμενο ον και έπειτα ως σύνδεσμος σε μία αλυσίδα, την οποία εξυπηρετεί παρά τη θέλησή του, ή τουλάχιστο ακούσια».
Κάπως έτσι κατέληγε και ο Ρώσος ποιητής Joseph Brodsky στην ομιλία που έδωσε με αφορμή την απονομή στο άτομό του του βραβείου Νόμπελ, συνοψίζοντας την εικόνα της γλώσσας μετά την επέλαση του Μοντερνισμού: «ο ποιητής, θέλω να επαναλάβω, είναι το μέσο πραγμάτωσης της γλώσσας – ή, όπως είπε ο αγαπημένος μου Auden, είναι αυτός μέσω του οποίου η γλώσσα ζει. Εγώ που γράφω αυτές τις γραμμές θα πάψω να υπάρχω. Το ίδιο κι εσείς που τις διαβάζετε. Όμως η γλώσσα στην οποία γράφονται και διαβάζονται θα παραμείνει, όχι απλά επειδή η γλώσσα είναι πιο ανθεκτική από τον άνθρωπο, αλλά επειδή είναι πιο ικανή για μετάλλαξη».
Είναι το σημείο που η βιολογία συναντά τη γλωσσολογία, η εξέλιξη τη λογοτεχνία, και η ανθρώπινη γνώση του κόσμου αποκαλύπτεται ως ενιαία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου